De kieswet kent aan volksvertegenwoordigers een vrij mandaat toe, dat betekent dat ze zonder inmenging van anderen hun stem mogen uitbrengen zoals het hen goeddunkt. Om meer te bereiken (samen sterk) zijn volksvertegenwoordigers partijen en fracties gaan vormen en daar is niks op tegen. Gebrek aan vrij mandaat ontstaat als fracties volksvertegenwoordigers beperken of zelfs de mond snoeren. Dit is in toenemende mate het geval. Daarom heeft statenlid Grethe van Geffen samen met JA21 schriftelijke vragen gesteld hoe de provincie Noord-Holland hiermee omgaat.
Het vrij mandaat volgt uit de Kieswet en betekent dat elke volksvertegenwoordiger zelf verantwoordelijk is voor wat die stemt. Zoals Geerten Waling aangeeft in zijn interview in NH Dagblad (19 februari 2021) ‘Als politicus ben je niet in dienst van de partij, maar van de bevolking’. Echter, dat is niet de visie van Provinciale Staten Noord-Holland (PS NH). In navolging van de Tweede Kamer legt PS NH ernstige beperkingen op in het spreekrecht en de fractievergoeding van statenleden die gelden als afgesplitst. Om het vrij mandaat uit te oefenen, is spreektijd essentieel en zorgt de fractievergoeding voor een gelijk speelveld tussen volksvertegenwoordigers.
Deze regels van PS NH zijn derhalve strijdig met de Kieswet. Ze creëren een rangorde van statenleden A, die deugen, en statenleden B, de tweederangs statenleden die in ongenade zijn gevallen. Daarbij maakt het niet uit of statenleden zelf uit een fractie stappen of, zoals in PS NH al 2x is gebeurd deze periode, onvrijwillig uit de fractie worden gezet. Het maakt zelfs niet uit wat daarvoor de reden is (zoals het hebben aangekaart van ongewenst gedrag). PS is een sanctionerend orgaan geworden dat volksvertegenwoordigers hoe dan ook straft. Zo krijgt een uit de fractie gezet lid nog maar 13% (!) van de vergoeding die andere eenmansfracties krijgen. Ondersteuning inhuren is daarmee niet meer mogelijk. De spreektijd wordt gehalveerd.
Dat heet in de provincie Noord-Holland een ‘transparante en inclusieve bestuurscultuur’. Maar het is natuurlijk een cultuur van uitsluiting en wegkijken van problemen, van hopen dat iemand afhaakt omdat hij zijn werk niet meer kan doen. En in ultieme zin is het een cultuur van onvermogen tot goede samenwerking in het algemeen belang.
Waling merkt in het interview terecht op dat versnippering van fracties op zich niet het probleem hoeft te zijn. Als je maar beter samenwerkt als fracties onderling en als er maar gewerkt wordt aan een goede sfeer in de gemeenteraad. Dit onderschrijven wij ook voor PS NH. Overal waar mensen samenwerken, zijn er problemen. PS NH probeert deze problemen op te lossen via regels, terwijl de oplossing ligt in een nieuwe bestuurscultuur. In die cultuur is geen plaats voor ongewenst gedrag en is er respect voor collega-statenleden en hun vrije mandaat. Daarbij mag het in en tussen fracties best eens schuren op de inhoud. Bovendien is er respect voor de rol van PS als tegenmacht voor de macht van het provinciebestuur.
Update 15 maart 2022: de ‘antwoorden’ op onze schriftelijke vragen zijn binnen – in feite non-antwoorden. In dit soort situaties zijn Gedeputeerde Staten ineens heel ‘duaal’, door te zeggen dat ze er niet over gaan en dat het niet aan hen is. Dit zou geloofwaardig zijn als GS ook in het overige werk een duale werkwijze zou hanteren – helaas is dat maar beperkt zo. Met JA21 beraadt statenlid Grethe van Geffen zich erop wat nu verder te doen.